تاریخ انتشار 15 فروردین 1401
نوروز باستان
دکترتورج دریایی/
رئیس مرکز ایران شناسی
دانشگاه کالیفرنیا - ارواین
نوروز به معنای روز جدید تاکنون شادترین و مهمترین جشن در میان ایرانی ها و همسایگان آن ها در آسیا بوده است که اعتدال شب و روز در بهار تغییر سال و باززایی حیاط و محصولات جدید دنیا را طبق باور ایرانیان نشان می دهد این در واقع اساس جشن نوروز است که سابقه سه هزاره در پشت خود دارد در طول نوروز ایرانی ها با پیشینه مختلف مذهبی نژادی و زبانی برای تبریک سال نو در خانه های شان و امید آمدن سالی بهتر جمع می شوند خیابان ها پر از تکاپو است و در آنها فرد می تواند هزاران ماهی قرمز در کاسه ها برای میز سنتی نوروز ببیند و بچه ها با استر آب منتظر گرفتن هدیه هایی از بزرگترهای خود هستند والدین کفش ها و لباس های جدید برای فرزندانشان می خرند تا به نشانه تجدید و نوسازی بپوشند همه با علاقه منتظر لحظه دقیقی هستند که زمین از نقطه اعتدالی میگذرد و سبب شروع سال جدید در ۲۱ مارس و جوان و امیدوار شدن برای سالی بهتر میشود . داستان نوروزیا سال جدید ایرانیان پیچیده در اسطوره ها و افسانه هایی است که به زیبایی در شاهکارهای حماسی فارسی شاهنامه گفته میشود داستان گونه شروع میشود که وقتی جمشید یکی از اولین و بزرگترین شاهان اسطورهای ایران تاج گذاری کرد قلمرو خود را سازمان داد و فرهنگ را برای مردم به ارمغان آورد سپس تختی با جواهرات ساخت و قادر بود با آن توسط موجودات فوق طبیعی به آسمان برسد کتاب شاهنامه روی تخت می نشست در آسمان چنان خورشید میدرخشید سپس موجودات زمین جمع شده و با تعجب درباره او صحبت می کردند و جواهراتی برای او آوردند و این روز را روز جدید یا نوروز نامیدند . طبق این داستان فارسی در طول نوروز افراد تفاوتهای خود را کنار میگذاشتند استراحت میکردند و جشن بزرگی می گرفتند که مملو از شادی بعلاوه هیچکس درد ناراحتی یا مرگ را نمی شناخت .این تاریخ افسانهای نوروز است که توسط مردم ایران افغانستان تاجیکستان و مهاجرانی که امروزه در کشورهای دیگر زندگی میکنند حفظ میشود شاهنامه هزاران سال قدمت دارد اما قابل درک است که این داستان حتی هزار سال قبل از آن معروف بوده است این افسانه ای قدیمی که از قبل بوده است.
شواهدی تصویری وجود دارد که به ۲۵۰۰ سال پیش برمیگردد مبنی بر اینکه ایرانیان نوروز را پر شکوه و با تجمل بسیار جشن می گرفتند تعدادی می گویند که در اوج خوشبختی امپراطور بزرگ روزگار باستان امپراتوری ایران هخامنشی (330-350 قبل از میلاد ) پرسپولیس پایتخت جشن های بزرگ به عنوان زمینه شروعی برای جشن های سال جدید به کار می رفت گفته می شود صحنه جالب شیری که گاوی نر را می بلعد در کاخ آپادانا در پرسپولیس انتهای زمستان و شروع بهار را به تصویر می کشد در سمت کاخ آپادانا در پرسپولیس ردیف های مردم از آفریقا اروپا و آسیا در صفوف کامل که هدایایی از بهترین محصولات کشورشان میآورند نشان داده میشود .که ممکن است به ایده هدیه دادن در نوروز مربوط باشد فرستادگان در صفوف کامل تعدادی از آنها گل در دست گرفته اند و هر یک شانه های دیگری را گرفته است و در هنگام گرفتن دست در دیواره کاخ حک شده اند. طبیعت شهرت نوروز را به تصویر می کشد .منابع یونانی خاطرنشان میکند که اجناس ارزشمندی به پرسپولیس مرکز جشنها و به عبارتی قلب امپراتوری ایران آورده می شود .
شاه نتنها هدایایی به عنوان باج دریافت میکرد بلکه هدایایی هم به مردم خویش میداد .در زمان کوروش کبیر میدانیم که شاه شاهان مراسم قربانی مناسبی فراهم می کرد جشن می گرفت و هدایای در میان همه توزیع میکرد و حتی در شادمانی شرکت میکرد.
در دوران بعدی که دوره ی هلنستیک (33 پیش میلاد تا 224 میلادی ) بود.جشن با سرور زیاد ادامه پیدا کرد در حالیکه منابعی از این دوره به جا نمانده است در ادبیات غنایی فارسی از زمان های اشکانی به نام ویس و رامین توصیف هایی از شادمانی در طول نوروز داشتهایم این بار در مرو که شهری در ترکمنستان امروز است شاهی به نام موبد مانیکان وجود داشت زندگی او به شکل یک نوروز مداوم تو صیف می شود.او همیشه سال جدید را جشن می گرفت و در طول جشن نوروز بود که به بانوی علاقه مند شد . در روزگار باستان شاهان ساسانی (224 تا 651 میلادی ) نوروز را با شکوه و جلال مشابهی جشن می گرفتند سنتی وجود داشت که در آن شاه دینار ( سکه های طلا) و درهم هایی ( سکه های نقره ) از مسکوکات سال در یک لیمو به یا سیب قرار میداد.در آن روز مردم استراحت و شادی می کردند و در روز سوم شاه دادگاه را برگزار می کرد و درباره کسانی که نیاز داشتند داوری میکرد هنوز هم مجموعه ای از ملودی ها وجود دارند که در رپرتوار موزیک فارسی (بهار) نام دارند .مشهورترین آهنگساز و نوازنده ایران در روزگار باستان «باربد» نام داشت که در قرن هفتم میلادی زندگی می کرد گفته میشود که او استاد آهنگسازی بود و ترانه های نوروزی خیلی معروفی را سروده است طوری که این ملودی ها در دوره اسلامی به خاطر بوده و سروده می شدند با آمدن اسلام نوروز همچنان توسط مردم و خلیفه های بغدادی جشن گرفته می شد در طول خلافت عباسیان در قرن هم گفته میشود که مردم نوروز را با برافروختن آتش در عید سال نو و ریختن آب روی یکدیگر جشن می گیرفتند.مردم در بغداد به افتخار جشن به یکدیگر سیب داده تخم مرغ رنگ میکردند غذاها در طول شب پخته می شدند تا برای نوروز تازه باشند و مردم مهمانی هایی برای دوستان و بستگان ترتیب می دادند از میوههایی مانند طالبی های سبز شلیل هلو خرما برای پذیرایی استفاده میشد در قلب سرزمین ایرانیان اصفهان جواهر است و نویسنده مسلمان قرن دهم ابن حوقل جشن نوروز را به شکل زیر توصیف می کند در طی فستیوال نوروز مردم به مدت ۷ روز در بازار کارینا حومه شهر اصفهان جمع می شدند .
در پایکوبی شرکت میکنند آنها از غذاهای مختلف تناول می نمایند و به دیدن مغازه های تزیین شده می روند ساکنان و آنهایی که از جاهای دیگر برای شرکت در این جشن می آیند پول خوبی خرج می کنند لباس های زیبا می پوشند و در تجمعات برای بازی ها و پایکوبی ها شرکت می کنند ترانه سرا های ماهر در کنار هم و حاشیه رودخانه در امتداد قصر جای می گیرند کل فضا با شادی و خوشحالی پر میشود بسیاری در پشت بام و بازارها جمع می شدند در جشن ها نوشیدن خوردن و سطح شیرینی جات شرکت میکردند و اجازه نمی دادند لحظهای به بطالت بگذرد.
همچنین غرب قرن های شانزدهم و هفدهم شاهان صفوی ایران نوروز را با هیاهوی زیادی جشن می گرفتند جهانگرد فرانسوی ژان شاردن که از ایران دیدن کرده فعالیت های دربار صفوی را در آن زمان به زیبایی توصیف می کند به عقیده او تخم مرغ ها که با اشکال خاص طلا کاری شده و رنگ می شدند به عنوان هدیه اهداء می گردیدند.درد در با موسیقیدانان و سرود خوانان جمعیت را سرگرم می کردند این در حالی است که منجر به آسمان نگاه می کرد تا زمان دقیق برای شروع بهار را بگوید وقتی که زمان نوروز اعلام می شد هیاهوی عظیمی رخ می داد تفنگ های فتیله ای و توپ ها شلیک می شدند و گروه ها موسیقی می نواختند فریاد شادی فضا را پر میکرد و اسپند روی آتش ریخته می شد تا هوا بوی مطبوع بگیرد . در حدود یک قرن پیش در تهران و بسیاری جاهای دیگر نوروز در آخرین چهارشنبه قبل از سال جدید با روشن کردن آتش و پریدن از روی آن با گفتن سرخی من است او زردی تو از من جشن گرفته می شد این بدین معنا بود که مردم میخواستند بیماریشان دور شده و سلامتی و پویایی آتش نصیب آنها گردد.صدای نوروز با شلیک توپ ها شنیده می شد و سپس جوانتر ها دست و صورت بزرگترها را می بوسیدند در عوض سکههای طلا و نقره دریافت میکردند همه لباس های تازه خود را می پوشیدند و سپس تا روز سیزدهم برای دید و بازدید به خانه های یکدیگر می رفتند. این فعالیتهای خیلی مشابه تا به امروز در تهران و بیشتر ایران ادامه دارد و مردم با علاقه منتظر آمدن نوروز به عنوان زمانی برای خوشحالی امید و احیای حیات هستند .
هفت سین میز تشریفاتی نوروز
نوروز ایرانیان یک سفره تشریفاتی دارد که امروزه ( هفتسین) نامیده شده. و شامل هفت چیز است که با حرف سین شروع می شود معمولاً هفت قلم در سفره جایی می گیرد ۱) سبزه ۲) سپند ۳ )سیب ۴ )سکه ۵) سیر 6 )سرکه 7) سمنو
چیزهای دیگری هم در سفره هفت سین قرار میگیرند که شامل یک شیشه با آب و ماهی قرمز گاهی اوقات یک کاسه آب یک آینه و شمعدان تخم مرغ های رنگی شیرینی جات و مرکبات زمستانی یک نسخه از کتاب مقدس بسته به اعتقادات مذهبی و نیز دیوان اشعار شاعر معروف پارسی حافظ شیرازی میشود. اعضای خانواده قبل و بعد از شروع اعتدال بهار کنار سفره هفت سین مینشینند .در گذشته موسیقیدانان در خیابان ها می نواختند و سپس یک توپ برای شروع سال نو شلیک می شد از قرن قبل مردم برای شنیدن پایان دعای سال و نشان دادن شروع نوروز به رادیو گوش دادهاند .سپس همه یکدیگر را در آغوش کشیده می بوسند و هدایایی را برای شروع سال جدید مبادله میکنند سفره هفت سین چند روز قبل از سال نو چیده میشود و به مدت چند روز حفظ می گردد .اگرچه این ممکن است سنتی مدرن تر از یک سفره تشریفاتی برای سال جدید باشد قدیمی ترین مرجع برای توسعه نوروز از زمانهای ساسانیان است که گفته میشود افراد با پرورش هفت دانه در ۷ گلدان به استقبال نوروز می رفتند و سینی های روی سفره نوروز میگذاشتند .که حاوی ۷ شاخه از گیاهان گندم جو نخود برنج هم چنین بود که از هفت نوع دانه ساخته می شد ترتیب ای مشابه توسط دانشمند بزرگ ایرانی ابوریحان بیرونی در قرن هفدهم به کار گرفته می شده است او میگوید که در این روز رسم برافشاندن ۷ نوع بعضی در هفت ستون یک سینی رایج بوده است و از رشد آنها افراد درباره ی محصول آن سال نتیجه گیری می کردند (آیا مرغوب خواهد بود یا نه ).
همچنین گفته می شود که در دوره صفویان درطی نوروز سفره های بزرگ پهن می شد که در آن میوه های مختلف سبزه شیرینی جات و تخم مرغهای رنگ شده قرار میگرفتند و شاه هنگام تحویل سال به آب داخل کاسه روی سفره خیره می شد چون اعتقاد داشت که آب سمبل کامیابی است. حدس و گمان های زیادی برای معنای سمبولیک هفت سین وجود دارد و قانع کننده ترین پیشنهاد این است که هفت قلم موجود در سفره در واقع ایده زرتشت درباره آمیشا سپنتا را به تصویر میکشد.آیین زرتشت دین ایران باستان بود و طبق این سنت ۳۰۰۰ ساله خداوند متعال اهورامزدا / اورمزد (خداوند حکیم ) . دنیا را که همه چیز در آن خوب است با کمک هفت فرشته که آمیشا سپنتا یا امشاسپندان نامیده می شود خلق کرد. تعداد امشاسپندان به معنای جاودانه های بخشنده در اوستا دقیقا ۷ عدد است به نظر می رسد که امشاسپندان با ۷ مخلوق پیوند دارند که دنیا را می سازند پیوند و ارتباط امشاسپند ها با دنیا بیرونی می گویند ایرانی ها نوروز را روز امید نامیدند زمین سبز می شود و برای یک برداشت محصول خوب برای تمام بشریت و امید به ارمغان می آورد عبارت است از 1_ اهورامزدا با بشر ۲_ وهمن با گاو ۳_ اردوهیشت با آتش ۴_ شهریور با آهن ۵_ سپندارمد با زمین 6_ خرداد با آب ۷_ مرداد با گیاهان لذا اقلام موجود در سفره ممکن است به طور سمبلیک خالق و مخلوق دنیا را به تصویر بکشند که به طور سالانه در طول نوروز احیا میشوند.نوروز اولین روز ماه فروردین شروع می شود که منطبق بر ۲۱ مارس است یعنی اعتدال بهاری فروردین به (فره وشی) یا نگهبانان روان انسان ها مربوط است که هنگام نوروز به زمین به خانههای خود برمی گردند.ایرانی های باستان به این ترتیب روان (فره وشی )درگذشتگان خانواده خود و به علاوه جشنی به نام فروردینگان را گرامی می دارند خانه ها تمیز شده و لباس های جدید پوشیده می شوند و سفره به مدت ۱۰ روز حفظ می گردد جشن به دو دوره پنج روزه قابل تقسیم است پنج روز آخر ماه اسفند و پنج روز اول فروردین که پنج روز اول نوروز می باشد این به نوعی جشن (همه روان) ها بود که در نوروز به آن پرداخته می شد. بعضی از جنبه های الهی این مراسم با گذشت سال ها ممکن است از بین رفته باشد اما جشن و کل مراسم و سنت هزاران سال زنده بوده است و در خانه تکانی و خرید لباس ها و کفش های جدید در این روزها بازتاب می یابد.چیزی که نوروز را یک جشن منحصر به فرد می کند این است که اکنون توسط ایرانیان و دولتهای دیگر در سراسر دنیا بدون توجه به وابستگی های مذهبی جشنی گرفته می شود .کردها یک قوم هستند که نوروز را مثل هرایرانی دیگر در ترکیه امروز، سوریه، عراق و البته ایران جشن می گیرند نوروز توسط گروه های نژادی متفاوت که به دفعات تقسیم شدهاند و برای یک جشن مشترک و مناسبت شاد جمع میشوند.از جمله افغانی ها، تاجیک ها، کردها و بلوچ ها ، لرها ،ازبک ها ،ترکمن ها و بسیاری از افراد دیگر در منطقه جشن گرفته میشود جشن از تقسیم مذهبی فراتر می رود و مسلمانان مسیحیان یهودیان و زرتشتیان همه برای این جشن به هم ملحق شده و یکپارچه میشوند تا باززایی زمین را جشن بگیرند چیست که همه مردم با سوابق و عقاید مذهبی متفاوت آن را جشن میگیرند این آمدن اعتدال بهاری جشن فصل جدید و ادامه چرخه زندگی و امید است.همانطور که دانشمندان ایرانی در قرون وسطا ،ابوریحان بیرونی می گوید ایرانی ها نوروز را « روز امید « نامیدند زمین سبز می شود و برای یک برداشت محصول خوب برای تمام بشریت و امید به ارمغان می آورد این یکی از زمان هایی است که مردم می توانند تفاوت های خود را کنار گذاشته و برای گرامیداشت نوروز یک جا جمع شوند نوروز بر تمام تقسیمات نژادی و مذهبی برتری یافته است و هزاران سال است که اینگونه برگزار می گردد هر کجا که ایرانیان حاضر باشند از گذشته های دور تا امروز نوروز را جشن ای به یاد ماندنی ساختهاند.از نیویورک تا اورنج کانتی (شهری بین لس آنجلس و سان دیاگو )ایرانی ها نوروز را در ایالات متحده جشن میگیرند نوروز وجود دارد و ممکن است زمان طولانی هم ادامه پیدا کند این جشن ایرانیان در میان منحصر به فرد ترین وقایع فرهنگی است که به ما اجازه می دهد درک کنیم قلب و روح ایرانیان در چندین هزار سال اخیر تاثیر ای درخشان روی بشریت داشته است .
https://chiamod.ir/Touraj Daryaee