تاریخ انتشار 15 دی 1400
تاریخ تکاملی صنعت کفش
#فاطیما-میرزایی-دخت/دانشجوی طراحی لباس
مدنویسان جوان
تاریخ و تکامل کفش ها
تصور یک دنیای بدون کفش سخت است. همه چیز به دلیل نیاز واقعی انسان برای محافظت از پاهای خود در برابر عوامل خارجی شروع شد و این نیاز به ظاهر ساده بشر، خیلی سریع به صنعتی در حال رشد تبدیل شد که در آن طراحی به اندازه عملکرد مهم بود و اگرچه ویژگیهای اصلی کفش، بدون تغییر باقی مانده است، اما با نگاهی به تاریخ طوالنی و جالب کفش متوجه میشوید که رنگ، مواد و طرحها تغییر کرده اند چراکه قبال کفشها را صنعتگران میساختند، اما امروزه، آنها بخشی از صنعت کارخانه هستند که ساالنه مبالغ هنگفتی به دست میآورند. تاریخچه، تغییرات و گرایشهای مد کفش را میتوان به این دورههای اصلی تاریخ جهان تقسیم کرد:
ماقبل تاریخ که از 5.2 میلیون سال قبل از میالد تا 1250سال قبل از میالد مسیح
دوران باستان (۱250 قبل از میالد – ۴76)
قرون وسطی (۴76 – ۱۴53)
اوایل مدرن (۱۴53 – ۱۹۱۸)
دوران مدرن (۱۹۱۸ – این روزها)
در دورههای مختلف، دیدگاهها و درک های متفاوتی از جهان و فرهنگ و هنر وجود داشت و درواقع، عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی نیز نقش مهمی در مواد، اشکال، طرحها و سبک مورد استفاده در کمد لباس افراد ایفا میکردند و کشف و تصرف سرزمینهای جدید، فناوریهای جدید و درک متفاوت از جهان، سبک و مد کفش را تغییر داد و کفشهای اولیه که در دوران ماقبل تاریخ محبوب بودند، جای خود را به صندلهایی دادند که در دوران باستان به دلیل شکلگیری طبقات اجتماعی، محبوبیت زیادی پیدا کردند. در قرون وسطی که دوران فئودالیسم بود، اولین ساختارهای کفش شکل گرفت و پاشنه کفش در آن دوران اختراع شد و به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت و در دوران مدرن اولیه، دوران رنسانس و باروک بود که میتوان نکاتی از کفشهای مدرن را مشاهده کرد و در این مدت، کفشهای زنانه و مردانه بسیار شبیه هم بودند. مدلهای کفش، بسته به طبقه اجتماعی متفاوت بود و همچنین، در قرون وسطی که فئودالیسم وجود داشت، جامعه به طبقههایی تقسیم شد که نه تنها مشاغل و مسئولیتهای مختلف، بلکه لباس و کفشهای مختلف را نیز تعیین میکردند. دهقان ها و شهرنشینان غیر اصیل، چکمههای چرمی سنگین و تیره با پاشنه میپوشیدند و در همین حال، نجیبزادگان از کفشهای فانتزیتری استفاده میکردند که اغلب پاشنه چوبی داشت. چاپ، زیور آالت و سایر عناصر تزئینی فقط توسط نجیبزادگان استفاده میشد و درواقع، آنها این کفشها را سفارش میدادند و هر کفشی با توجه به روحیه و خواسته مشتری، متفاوت و تزئین شده و هر جفت کفش، منحصر بفرد و متفاوت بود اما عصر جدید، درک مد و سنتهای دهها ساله کفش را به شدت تغییر داد و این امر به دلیل فرصتهای جدید در فناوری رخ داده است که کل فرآیند تولید کفش را بسیار آسانتر و سادهتر کرده است.اولین کفش ها چه زمانی ظاهر شدند؟ سال ۱۹۹۱ یک تاریخ مهم در تاریخ کفش است زیرا سالی است که باستانشناسان در مرز اتریش و ایتالیا، انسانی مومیایی شده به نام Oetzi از عصر حجر را پیدا کردند که حدود 3300 سال قبل از دوران ما جانش را از دست داده بود. این مسافر آلپی کفشهایی از جنس پوست گوزن با زیرهای ساخته شده از پوست خرس و پر از یونجه پوشیده بود. این گونه تصور میشود که تکنیک تولید کفش عصر حجر به این شکل بوده است که دوخت کمتر، پاها خشکتر و گرمتر میشدند. بنابراین، چرم را چروک میکردند. دوخت روی کفشها کوچک بودند و با توجه به ابزارهایی که مردم در آن زمان داشتند، تحمل چندانی نداشتند. در طول تاریخ، یک جفت کفش وجود ندارد که بتوان گفت اولین کفش درست شده در تاریخ است زیرا کفشهای بسیار متفاوتی برای آب و هوای مختلف وجود داشت و در مناطق مختلف نیز، مواد متفاوتی برای کفش مورد استفاده قرار می گرفت و کفش در مناطق شمالی هم از چرم ضخیم تهیه شده و از خز و یونجه به منظور گرم شدن استفاده میشد. در همین حال، در مناطق جنوبی، بیشتر، صندلهایی از برگ نخل یا الیاف پاپیروس وجود داشت و مردم برای محافظت از پاهای خود در برابر اثرات طبیعی خارجی به کفش نیاز داشتند. بسیاری از تغییرات و مدلهای کامل کفش در دوران مهاجرت )سدههای ۴ تا 6 )و در جنگهای صلیبی (سدههای ۱۱ تا ۱3 )هنگامی که اروپاییها به شرق حرکت کردند، پدیدار شد. در آن مدت، اروپا مملو از صندلهای مصری و کفشهای نوک تیز بود. خیلی زود، پاشنه پا درست شد و مد غربی کفش شروع به توسعه کرد که در دنیای معنوی و سخت قرون وسطی بسته به طبقه اجتماعی افراد پوشیده میشد. منحصربفردترین و محبوبترین روندها در ایتالیا و اسپانیا شکوفا شد، کشورهایی که قویترین بنادر دریایی اروپا در آن ها قرار داشت، مغازههای صنعتگران و بازرگانان با سرعت زیادی در حال توسعه بودند و اولین مراکز مالی تأسیس شد. بنابراین، این کشورها مهد واقعی مد کفش و لباس بودند. طراحان کفش مدرن، اغلب به دنبال ایدههای جدید، الهام و خالقیت در تاریخ میگردند. روشهای
تولید کفش، سازههای دوخت، شستشوی چرم، سوزاندن و رنگآمیزی تقریباً از پایان قرن نوزدهم تغییر نکرده است. اکنون، با هم به بررسی مد و روند کفش در دورههای مختلف تاریخی میپردازیم.
تاریخچه کفش در دوران قدیم و باستان (١٢50 قبل از میالد – 476 قبل از میالد)
اولین صندلها در مصر باستان پدیدار شدند. آنها از برگهای نخل، الیاف پاپیروس و چرم خام ساخته شده بودند. این صندلها در انتهای پا کشیده و بسته میشدند. در ابتدا، فقط روحانیون و فرعون قادر به پوشیدن آنها بودند، اما بعداً همه مصریهای قدیم صندل میپوشیدند و رنگهای مختلف نماد طبقه اجتماعی خاصی بود.چین هم در این میان شایان ذکر است؛ به طوری که در این خصوص، درک روند چین برای بسیاری از کشورهای غربی دشوار است. برای چندین دهه، یک قانون زیبایی در چین، تحت عنوان »پاهای نیلوفر طالیی« بود که بیشتر در قرنهای ۱0 تا ۱۱ محبوبیت پیدا کرد. »پاهای نیلوفر طالیی« به شکستن و خم شدن انگشتان اشاره میکند تا پا به درستی در کفشهای مخصوص جا بیفتد و در واقع، در دنیای شرق، پاهای کوچک، زیبایی واقعی محسوب میشد. قدمت دوران کالسیک به دوران فرهنگ یونان و روم بازمیگردد؛ زمانی که مراحل اولیه تولید کفش شروع به رشد کرد. بخشی از توسعه و تکامل در نقشها و طرحها باقی مانده است. اولین و یکی از محبوب ترین مدلهای کفش یونانی و رومی صندل بود. برخالف مصریها، این صندلها بلند بودند، تا نیمه زانو باال میرفتند و بندهای زیادی داشتند. در هر دو کشور، کفش به مردان و زنان تقسیم نمیشود و همه، آنها را به یک شکل میپوشیدند، اما قوانین خاصی وجود داشت. در یونان، صندلها را فقط شهروندان آزاد میتوانستند بپوشند تا به راحتی از بردگان متمایز شوند و در روم باستان، لباس و کفش نماد قدرت و تمدن بود، بنابراین کفشها با توجه به موقعیت فرد در جامعه و طبقه اجتماعی آنها پوشیده میشد. سربازان رومی صندل میپوشیدند و هرچه بند صندل بیشتر و زیره نازکتر بود، درجه سرباز باالتر بود. صندلها مدتی در اروپا بر کفش برتری داشتند. آنها مطابق سبک روحانی، نظامی، نخبه و دهقان ساخته شدهاند. در سرزمین سلتیک، کفشهای راحت و لغزنده بافته شده وجود داشت که اغلب از چوب ساخته میشد که ظرف مدت کوتاهی کفش دهقانان و فقرا شدند.
قرون وسطی (476 – ١453)
اگرچه قرون وسطی با نام عصرهای تاریک شناخته میشوند، اما در این دوران، بسیاری از روندها و مد جدید کفش ظاهر شد و کفشهای پاشنهدار ساخته شد که ابتدا فقط توسط مردان پوشیده میشد و همچنین، کفشهای نوک تیز، اولین ساختارهای کفش به عنوان یک ساختار اولیه Goodyear ظاهر شد. در آغاز قرون وسطی، کفشهای صندل از پیرنه به اروپای مرکزی آمدند و بسیار محبوب شدند. این کفشها از بوم جوت ساخته شده بودند، سبک و راحت بودند، اما در آب و هوای گرمتر پوشیده میشدند و به همین دلیل به اروپای شمالی نرسیدند. اروپای شمالی و مرکزی چکمههای چرمی تولید میکردند که داخل آن برعکس شده و به زیره کفش دوخته شده بود. این سازه تقریباً بدون درز بود زیرا درزها داخل کفش باقی میماند. بنابراین، از کفش محافظت شده و مقاومتر ساخته میشد، اما این طرح فقط با چرم نرم و انعطاف پذیر قابل استفاده بود. مزیت این کفشها این است که میتوان آنها را در زمانهای مختلف سال با افزودن یونجه یا خز به داخل کفش در دوران سرد پوشید. در دوره گوتیک، کفشهای غیرمعمول با نوکهای بلند و نوکتیز که پولن نامیده میشدند، رونق زیادی گرفت. گاهی نوک این کفشها به اندازه نیم متر میرسید. طول نوک وضعیت مالی اشخاص را نشان میداد. برخی از این کفشها آنقدر بلند بودند که باید با بند مخصوص به پاها بسته میشدند تا بتوان با آنها راه رفت. این نوع کفش از مواد مختلف مانند مخمل کفشهایدورانقرونوسطی تهیه شده بود و با عناصر فانتزی تزئین شده بود.
اولین سال های دوران مدرن (١453 الی ١9١8)
مد مردان و زنان در این دوره متفاوت بود و تا پایان قرن ۱۸ ،بیشتر توسط مردان دیکته میشد. مردان اولین کسانی بودند که کفشهای پاشنه دار پوشیدند و درواقع، تا اواخر قرن ۱۸ ،پاهای مردان معیار زیبایی محسوب میشد. اگرچه زنان کفشهای فانتزی نیز میپوشیدند، اما زیر دامنهای بلند پنهانشان میکردند. بنابراین مردان بودند که مد، به ویژه مد کفش را دیکته میکردند. پیش از این، مد بسیار کندتر تغییر میکرد و روند تولید کفش در کشورهایی که در شرایط اقتصادی خوب و با پیشرفت سریع هنر و زیباییشناسی روبرو بودند، آغاز شد. به عنوان مثال،؛ اسپانیا و ایتالیا نقش مهمی در طراحی لباس در قرن ۱6 داشتند. کفشهایی که در این کشورها تولید میشد، بعداً در سراسر اروپا گسترده شد. آنها زیبا ترین تزئینات و الگوها را داشتند و با استفاده از جدیدترین و شیکترین مواد آن زمان، کفشهای خود را میساختند. در دوران رنسانس، پادشاهان در اروپا اغلب برای نشان دادن برتری خود کفشهایی با پاشنه بسیار بلند میپوشیدند. این در حالی است که آنها میتوانستند با آرامش، به طور مستقیم از گودالها عبور کنند هرچندکه پاشنه کفش های آنها به 30 سانتی متر میرسید. پادشاه لویی چهاردهم فرانسه که به شاهخورشید نیز معروف است، نقش مهمی در گسترش محبوبیت کفشهای پاشنه بلند داشت. حتی در حال حاضر، مورخان مد از کفشهای پاشنه بلند مردانه به عنوان کفش فرانسوی یاد میکنند. در دوره رنسانس، کفشهای نوک تیز با کفشهایی به نام اردکی، با نوک پهن و مربع شکل جایگزین میشدند. در همین حال، زنان شروع به پوشیدن کفشهایی با زیره بلند کردند. در دوران احیای فرهنگ و زیباییشناسی بود که شوالیهها شکوفا شدند. آنها اولین کسانی بودند که نیمبوتها را پوشیدند زیرا برای اسبسواری و مبارزه راحت بودند. دوران باروک، یکی از بحثبرانگیزترین دورههای فرهنگی است که با پیچیدگی، تظاهر، نمایش و تمایل به عظمت مشخص میشود. کفشهای دوران رنسانس بنابراین، تعجبآور نیست که در این دوره فرهنگی، کفش از مواد گرانقیمت مانند مخمل، ساتن، ابریشم ساخته شده و کفشها با گل مصنوعی، روبان و سنگهای قیمتی تزئین شده باشند و در این میان، باید گفت که مردان نیز برای نشان دادن وضعیت خود کفشهایی با پاشنه قرمز میپوشیدند. در قرن هفدهم، مردان شروع به پوشیدن چکمههایی با جورابهای فانتزی کردند. کفش برای زنان اهمیت بیشتری پیدا کرد. بنابراین، کفشهای باروک که قبالً معمولی محسوب میشدند در آن زمان دارای عناصر مختلف گلدوزی و تزئینی شدند. باروک با روکوکو اواخر باروک جایگزین شد. ترجیح اصلی روکوکو برای کفش زنانه، سگک و پاشنه لویی بود. فقط در اوایل قرن نوزدهم، کفشهای زنانه و مردانه از نظر سبک، رنگ، پاشنه و شکل جلو متفاوت بودند. در دوران ناپلئون، کفشهای پارچهای به کفشهای بسیار محبوب تبدیل شدند. در همین حال، ارتفاع کالسیک پاشنه کفش مردانه 5.2 سانتیمتر بود و همین جا، دورهای که مردان، کفشهای پاشنه بلندتر از زنان میپوشیدند، به پایان رسید. با این حال، بزرگترین پیشرفت در تولید کفش، در طول انقالب صنعتی بود. مخترعان و صنعتگران در انگلستان و آمریکای شمالی یک ماشین دوخت کفش مدرن اختراع کردند و تولید انبوه کفشهای پارچهای را آغاز کردند. یان ارنست ماتزلیگر یک روش تولید کفش را توسعه داد که اجازه میداد روزانه حدود 700 جفت کفش تولید شود. کفش برای همه قابل دسترسی شد و سرانجام، از اواسط قرن ۱۹ ،کفش برای پای چپ و راست متفاوت شد. در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، پس از این که آمریکاییها انتهای بند کفش را سفت کردند، محبوبیت کفشهای بنددار افزایش یافت. کفشهای تزیین شده باالی مچ پا یکی از محبوبترین کفشهای استاندارد برای مردان شد و مدل زنانه آدالید هم که در همین زمان بافته شده بود، از دو طرف به هم چسبیده بود و پاشنه کوتاهی داشت. تا زمان جنگ جهانی اول، برهنگی قابل قبول نبود. بنابراین، فقط دمپایی )کفش توالت( خارج از عرف بود که از ابریشم یا ساتن ساخته شده بود و با روبان تزئین شده بود. در این زمان، کفش آکسفورد بسیار محبوب شد و به طور گستردهای، توسط زنان پوشیده شد. این زمانی بود که زنان از پوشیدن لباسهای شیک خودداری کردند و تصویر زنان عزادار که همه کارهای خانه را انجام میدادند بسیار متداول بود.
دوران مدرن ١9١8 تا امروز
در نیمه دوم قرن بیستم، با استقرار و رونق فرهنگ پاپ آمریکایی که با تمایل به متفاوت بودن، منحصر به فرد بودن و عضویت در خرده فرهنگ خاصی همراه بود، پیشرفت بزرگی در زمینه کفش ایجاد شد. مواد اولیه ارزانتر، ساختارهای جدید و شیوه زندگی متفاوت، تصویر آقایان و خانمها را تغییر داد. کفشهای فانتزی و با کیفیت باال توسط کفشهای شیک و مد روز، تغییر مداوم داده شد. بازیگران و خوانندگان هالیوودی بر شکلگیری و محبوبیت این کفشهای جدید تأثیر زیادی گذاشتند. گروه بیتلز کفشهای چلسی را محبوب کرد، آدری هپبورن پاشنه بچه گربهای را محبوب کرد و دختران مدرسهای در دهه پنجم کفشهای مری جِین را پوشیدند. با افزایش تعداد زنان شاغل، روندهای پاشنه بلند تغییر کرد. کفشهای پلتفرم با زیره بلند محبوب در دهههای 7 و ۸ محبوبیت خود را از دست دادند و در دهه ۹ توسط کفشهای پاشنه کوتاه تغییر کردند. کفشهای ورزشی بیشترین تاثیر را بر مد کفش داشتند. اولین قدم در راه انقالب، اختراع کفشهای ورزشی برای بسکتبالیستها
در سال ۱۹۱7 بود. این اولین قدمها برای دستیابی به توسط “Converse” کفشهای ورزشی شیک بود. در پایان قرن ۱۹ و در ۱۸۹2« ،شرکت الستیک ایاالت متحده« یک مدل کفش اسپرت مدرن، راحت و زیبا با پارچه و کفی الستیکی تولید “Keds “متولد شد. پس از حدود 25 سال، پس از تکمیل و ثبت کرد. به این ترتیب این کفش، تولید انبوه آن آغاز شد. از اواسط سال ۱۹۴0 ،یک انقالب قابل مشاهده در کفش و لباس ورزشی آغاز شد و دوران خانمها و آقایان به پایان رسید. نام »کتانی« (Sneakers )از کلمه انگلیسی «sneak »گرفته شده است. به طور متناقض، از همان اولین قدمها، کتانیها بیسر و صدا نبودند، اما با افتخار و با صدای بلند به تمام جهان اعالم میکرد: »ما اینجا هستیم!«. کلمه نامشخص »اینجا« نه تنها بر میادین ورزشی پیروز شده است، بلکه سکوهای مد و تمام قفسههای فروشگاههای کفش را نیز به دست آورده است و امروز، محبوبیت آنها همچنان پابرجاست. تاریخچه کفش جالب و جذاب است. این نشان دهنده تقسیم سخت جامعه به طبقات و تغییر مد در ادوار مختلف است. برخالف این روزها، مد هر ۱0 یا حتی ۱00 سال تغییر می کرد؛ نه هر فصل. مواقعی وجود داشت که زنان نمیتوانستند کفش پاشنهدار بپوشند، بردگان هیچ کفشی نداشتند تا آنها را از دیگران متمایز کنند و افراد نجیبزاده از نظر شیک بودن و پیچیدگی کفشهایشان با یکدیگر رقابت میکردند. وقتی نگاهی به کفشهای باقیمانده میاندازیم، دهانمان کامالً باز میماند. چگونه ممکن است مردان کفشهایی با پاشنه بلند تا 30 سانتیمتر بپوشند؟ امروزه، در بازار آزاد و جامعه ای که هیچ قانونی برای محدود کردن حقوق بشر وجود ندارد، میتوانیم هر آنچه دلمان میخواهد بپوشیم. ما میتوانیم روندهای مد را دنبال کنیم و برای هر موقعیت و مکانی کفشهای مختلف را با توجه به روحیات یا قوانین لباس خود پیدا کنیم. قرن 2۱ شگفت انگیزو فرصتهای تکنولوژیکی به ما این امکان را میدهد که از کفشهایباکیفیت، با دوام و شیک و نه فقط یک جفت بلکه یک کمد کامل پر ازکفشهای شیک برخوردار باشیم!
گردآورنده : فاطیما میرزایی دخت