تاریخچه مد و لباس در ترکیه/هانیه نصیری

تاریخ انتشار :17 دی 1400

ناگفته های تاریخچه مد و لباس

هانیه نصیری/مدنویسان جوان

در جوامع اولیه شبه جزیره آناتولی (ترکیه) فرهنگ پوشاک در سطح پیشرفته ای تصور می‌شود. این اطلاعات از تن پوش و اقلام (لباس و اکسسوار) آن دوره که به صورت نقوش برجسته و روی سنگ ها حفر شدند به دست آمده است. اگرچه اطلاعات کافی در مورد دوره اول امپراتوری عثمانی وجود ندارد اما اطلاعات مربوط به لباس این دوره را می‌توان از آثار مکتوب مینیاتوری این دوره به دست آورد. در دوره اول عثمانی لباس صرفا وسیله ای برای پوشش بود و استفاده دیگری نداشت. در این دوره مد و فشن اصلا تاثیری روی زن شرقی نداشت و مدل مو، برش لباس و جنس پارچه ها در میان زنان همه طبقات جامعه یکسان بود.در قرن شانزدهم لباس درباریان توسط خیاط های دربار دوخته می‌شد و این لباس ها باید با پارچه های با کیفیت بالا و دوختهای دقیق و تمیز دوخته می شدند تا از لباسهای مردم عادی متمایز باشند. در این قرن زنان سه دامن یا لباس های جلو باز می پوشیدند که از زیر آنها ملزم به پوشیدن بلوز و دامن و یا پیراهن جلو بسته بودند. از روی پوشش های بیرونی خود کمربند هایی از جنس طلا و نقره که روی آن با سنگ های زینتی مزین شده بود استفاده می‌کردند. پوشش سر بانوان در این دوره hotoz بود و در بیرون از خانه از یکپارچه بزرگ و شل مانند ابا برای پوشاندن موهای خود استفاده می‌کردند.در قرن هفدهم روش دوخت و دوز و برش پارچه برای لباس ها پیشرفت کرد اما مشکلی که وجود داشت کاهش کیفیت پارچه ها بود ولی با این حال عظمت و شکوه لباس‌ها همچنان حفظ شد و تغییری در سبک لباسها پدیدار نگشت. تغییر اساسی در حکومت عثمانی در دوره سلطان احمد سوم بوده که با جنبش‌های غربزدگی و عصر لاله ها هم دوره بود. که جلوتر به توضیح این مباحث خواهیم پرداخت.در دوره تنظیمات (1871_1839) ثروتمندان برای اینکه خودشان را از دیگران متمایز کند ترجیح می دادند و سبک غربی برای پوشش خود استفاده کنند در این دوره استفاده از کالاهای وارداتی از اروپا به عنوان اساس سبک زندگی غربی پذیرفته شد. در اصل جنبش غربزدگی از اینجا آغاز شد.تاثیرات غربی که از قرن ۱۷ وارد هنر عثمانی شد به تدریج تا قرن ۱۹ به طور فزاینده ادامه داشت. تاثیرپذیری از غرب ابتدا در لباس‌های نظامی سپس در لباس مردان و در نهایت در لباس زنان و کودکان نمود پیدا کرد. در اواخر قرن نوزدهم کت و شلوار و بلوز و شلوار جای لباسهای گشاد ابا مانند را گرفتند در طی قرن نوزدهم زنان ترک با مد غربی سازگار شده بودند.غرب زدگی و عدم وجود اشراف خارج از کاخ عثمانی و روی آوردن به مدرنیزاسیون، باعث تمرکز دولت عثمانی روی پوشش و لباس شده و به این ترتیب انقلاب لباس در دولت عثمانی به وجود آمد؛ به جای پوشش هایی که سبک گذشته را تداعی می کرد مانند شلوارهای گشاد، استفاده از سبک پوشش غربی ها مانند استفاده از کلاه، بستن کمربند به دور کمر، دامن های کوتاه و کت های بلند در دولت تصویب شد.در پرتو انقلاب های متعدد و اصول و اصلاحات جمهوری ترکیه تغییرات اساسی در لباس همراه با تغییر موقعیت زنان ترک در جامعه ایجاد شده بود. با تغییر شیوه زندگی زنان ترکمن را با تغییر جمهوری، دریچه تازه از مفهوم مدل لباس برای مردمان این سرزمین باز شد.

 

بحران اقتصادی در دهه ۱۹۳۰ پیامدهایی همچون وزش بادهای سادگی بر طرز پوشش را به همراه داشت. در این دوره زنان فعال در عرصه مد از ویژگی‌های همچون بلوغ فکری میانه روی و اعتدال و حرکات ظریف زنانه برخوردار بودند. کوتاه بودن دامن در لباس های زنان تنها در دهه ۱۹۶۰ مشاهده می‌شد (دامن های مینی) . چند سال بعد قد لباس ها به جایی رسید که دیگر ساق پای خانمها دیده نمی‌شد (لباس‌های ماکسی) ، اما در لباس های شب قسمت پشت لباس باز شد. در این دوره مدل های جدید لباس به شکل بوده خطوط برجسته اندام زنان یعنی شانه و باسن و سینه را به تصویر می کشید.جنگ جهانی دوم تاثیر قابل توجهی بر ترکیه داشت به طوری که در این کشور با پایان جنگ جهانی در سال ۱۹۴۵ دوره جدیدی آغاز شد. باز شدن مرز بین ترکیه و کشورهای خارجی باعث شده این کشور به محصولات غربی دسترسی بیشتری داشته باشد و این امر بر صنعت مد ترکیه تاثیر بسیاری گذاشت. با تاسیس جمهوری در ترکیه پارچه و پوشاک حالت سنتی خود را از دست داده و ظاهر معاصر تری به خود گرفتند. در اواخر دهه ۱۹۴۰ و اوایل دهه ۱۹۵۰ ارزش مد و لباس فزونی یافت و لباس دیگر صرفا وسیله ای برای پوشاندن بدن تلقی نمی شد و تاکید می‌شد که همه باید مانند یکدیگر لباس پوشیده و به آن اهمیت دهند تا دیگر اثری از سبکهای قدیمی و سنتی در پوششان دیده نشود. پیروی از مد به عنوان پیش‌نیاز اجتماعی شدن و تمدن تلقی شده بود. در این دوره دامن های چین دار و پیلی دار و پیراهن‌های بشور بپوش که نیاز به اتو کردن نداشتند، تنوع کمدهای لباس مردم این دوره را افزایش داد.دهه شصت آخرین روزهای دوره ای بود که زنان از مغازه مبلمان پارچه می‌خرید و با مدل‌هایی که از مجلات مختلف پیدا کرده بودند خودشان برای خودشان لباس میدوختند ویا به خیاط سفارش می دادند تا برایشان بدوزد. این در حالی بود که لباس‌های آماده بیشتر با مدل های متنوع تری به بازار آمده و باعث جوانه زدن مفهوم تجارت در صنعت لباس شده بود. کسانی که ما از ایشان به عنوان طراحان مد و لباس آن دوره یاد می‌کنیم در واقع ماهر ترین و بهترین خیاط آن زمان هستند. خیاطی در دهه ۱۹۶۰ همچنان به عنوان یک کاردستی ادامه داشت و خیاطان لباس را با دست میدوختند.در این سال‌ها سبک موسیقی راک اند رول، جنبش جوانی هیپی که ضد فرهنگ ۱۹۶۰ بود و فیلم‌های هالیوودی که تاثیر بسیاری بر صنعت مد در جهان داشتند، تاثیرشان بر روی لباسهای ترکیه نیز منعکس شد. دختران جوان با بلوز های رنگارنگ و دامنه هایی با نقوش برجسته با دوستان خود به باشگاه های تازه افتتاح شده می‌رفتند و گروه دیگر از جوانان دانشجو بودند که از انقلاب (جنبش های دانشجویی) ۱۹۶۸ تا انقلاب ۱۹۸۰، از شلوارهای مخمل و کت های سربازی که قد آن تا بالای زانو بود و یقه کیپی داشت و برای محافظت از سرما بسیار مناسب بود استفاده می‌کردند از سوی دیگر زنان طبقات پایین جامعه شلوار و لباس های راحت پوشیدن را ترجیح می دادند. با وجود اینکه در این دوران مردم از لحاظ روحی از شرایط مناسبی برخوردار نبودند ولی در کلانشهرها صنعت مد و لباس در ترکیه همچنان از صنعت مد آمریکا و اروپا پیروی می‌کرد.در دهه ۱۹۷۰ طول دامن ها تا روی باسن می رسید. در این دوره لباس های زنانه ظاهری مدرن، خوش تراش (قالب فرم بدن)، بدون تزئینات و اکسسوری اضافه و به طور کلی دارای ظاهری کلاسیک و شیک بود. پیراهن های آستین بلند، کمربندهای پهن بسته شده دور کمر که تا روی باسن می آمد، چکمه های بالاتر از ساق پا و عینک های بسیار بزرگ از لباسها اکسسوری های این دوره محسوب می شوند و زنان در این دوره نسبت به دوره های گذشته بسیار شیک بودند از شلوارهایی با  پارچه های طرح دار و مدلهای متنوع استفاده می‌کردند. نکته قابل توجه این است که زنان این دوره برای اولین بار از کت و شلوارهای یکدست و ست استفاده کردند.عواملی مانند سیاست‌های آزادسازی در اقتصاد، ورود سرمایه خارجی به بازار ترکیه و سیاست زدایی، که پس از کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰ انجام گرفت، باعث افزایش مصرف در تمامی اصناف شد و همچنین بر نما و شکل ظاهری محصولات وارد شده بر بازار نیز اثر گذاشت. در این دوره ترکیه پا به پای سایر کشورها از برندهای جدید خود رونماییمیکرده است. اگرچه پوشیدن لباسهایی که حامل این برندها بودند ابتدا مرسوم نبود ولی رفته رفته تبدیل به یک وضعیت عادی بین مردم شد به طوری که این لباس ها هم تراز با اشیاهای دیگری مثل پول و مدرسه که همه از آن ها استفاده می کردند شد.در دهه ۱۹۸۰ و یک سبک لباس رنگارنگ و با ارزش به وجود آمد. تیشرت، سوئیت شرت، جوراب شلواری، جوراب های بلند تا زانو، بند های تزئینی مو، کالج های پلاستیکی رنگارنگ، لباس های ورزشی مد شده بود. رایج ترین مدل مو در این دهه punk و محبوب ترین مدل مو perma بود. در این دهه جلیقه‌های با نقوش آناتولی (ترکیه) بر روی شلوار جین، تیشرت و شلوار یا بلوز و شلواری که از روی آن تی شرت پوشیده می شده است بسیار مرسوم بوده است. مردمان این دوره پیراهن های طرح دار رنگارنگ و کت و شلوارهای راه راه را پوشیده و برای اکسسوار از گردنبند و دستبند و انگشتر طلا استفاده می‌کردند تا توجه دیگران را جلب کنند زیرا علاقه زیادی داشتند تا ثروتمند به نظر برسند و مانند طبقه ثروتمند جامعه زندگی کنند. بدین ترتیب در این دوره شاهد تجلی طبقه جدید در شهر بودند. زیرا این طبقه وضعیت مالی خیلی خوبی نداشتند ولی از طبقه ثروتمند تقلید کرده و خود را همانند آنها می‌دانستند. در دهه ۹۰ پوشیدن کت های گشاد اپل دار به همراه پیراهن‌های راه‌ راه یقه سفید، به نماد صعود و رقابت اجتماعی بین یوپی ها یا همان متخصصان جوان شهری تبدیل شد. بنلی در سال ۲۰۱۳ لباس های دهه ۹۰ را به شرح زیر توضیح داد: در دهه ۱۹۹۰ زنان با پیراهن و کت و دامن خود نماد پیشرفت جامعه شدند. همچنین در این سالها رسانه‌ ها تأثیر زیادی بر صنعت مد داشتند و رونق موسیقی پاپ و دورانی که نامش را “تصویر بیانگر همه چیز است” گذاشته بودند شروع به شکل و جهت دادن به دنیای مد کردند. در این دوران در صنعت مد سادگی حرف اول را می‌زد و رنگ مشکی هم بر مد غالب بود. در دهه ۱۹۷۰ شلوارهای دمپا و شلوارهایی با برش های گسترده در قسمت پاچه دوباره مد شدند و شلوارهای جین تبدیل به شلوارهای شدند که در هر زمان و مکانی بدون محدودیت از آنها استفاده می شود و تکنیک های جدید چاپ با دستگاه روی تیشرت مشاهده ها میشد. در قرن بیست و یکم، مد، وارد دوران کثرت‌گرایی شد. یعنی یک سبک واحد در این دوره وجود ندارد و هرکس می‌تواند سبک خود را ایجاد کند. امروزه پوشیدن لباس روزمره و غیررسمی که به عنوان یکی از راحت ترین سبک های لباس در سراسر جهان پذیرفته شده است به یک سبک جهانی بدون محدودیت تبدیل شده است، تا جایی که به سبکی تبدیل شده که توسط بسیاری از افراد مشهور جهان ترجیح داده می‌شود، چه در خیابان و چه در نمایشگاه خصوصی مد.

 

گردآورنده : هانیه نصیری 

chiamod